Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

από **Georgedim** Σαβ 12 Μαρ 2016 - 23:03

Μιας και εφέτος παραμείναμε «εντός τειχών» Sad

, …σκέφτηκα να κάνουμε μια σύντομη αναδρομή, ….ώστε να θυμηθούμε οι παλαιότεροι και να γνωρίσουν οι νεώτεροι, ….τους συμβολισμούς και την ιστορία κάποιων επίκαιρων εθίμων, …που κάθε χρόνο συνηθίζουμε να επαναλαμβάνουμε.

Αλλά επ’ ευκαιρία θα γνωρίσουμε και κάποια ξεχασμένα πια έθιμα, αυτών των ημερών, ….που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία και την λαογραφία της πατρίδας μας.

Η Καθαρά Δευτέρα αποτελεί την απαρχή μιας σημαντικότατης περιόδου για την Ορθόδοξη Εκκλησία, που ονομάζεται «Μεγάλη Σαρακοστή» ή «Τεσσαρακοστή».

Ονομάστηκε έτσι γιατί μιμείται τη σαρανταήμερη νηστεία που έκανε ο Χριστός στην έρημο. Επίσης λέγεται Μεγάλη για να ξεχωρίζει από την αντίστοιχη νηστεία των Χριστουγέννων.

Από την Καθαρά Δευτέρα, την πρώτη νηστίσιμη Δευτέρα της μεγάλης Σαρακοστής. προετοιμάζεται ο άνθρωπος μετά τις εορτές και την καλοφαγία των Απόκρεων, να καθαρίσει την ψυχή και το σώμα του για να φτάσει στο τέρμα, δηλαδή στο Πάσχα και να αναστηθεί ξανά με την Ανάσταση του Κυρίου.

Ολόκληρη η πρώτη βδομάδα της Σαρακοστής ονομάζεται Καθαρά Εβδομάδα και δίνει το έναυσμα, όπως είπαμε για τους πιστούς να εξαγνιστούν, να καθαριστούν και να προετοιμαστούν. Οι επόμενες, 48 ημέρες για την ακρίβεια, που ακολουθούν μέχρι την ημέρα του Πάσχα, αποτελούσαν σε παλαιότερες κυρίως εποχές, ημέρες νηστείας και κάθαρσης της ψυχής και του σώματος εξ ου και ο χαρακτηρισμός «Καθαρά».

Ο σύγχρονος εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας, φαίνεται πως έχει τις ρίζες του στα βυζαντινά χρόνια, όπου ονομαζόταν τότε «Απόδοση-Απόθεση» και τελούταν με διάφορα συνοδευτικά δρώμενα.

Η Καθαρά Δευτέρα λοιπόν, ήταν μια μέρα κάθαρσης κυριολεκτικής αλλά και μεταφορικής, επειδή θρησκευτικά μπαίνουμε σε μια περίοδο μετάνοιας και αυτοσυγκράτησης και η νηστεία ξεκινούσε με το άζυμο ψωμί, την γνωστή μας λαγάνα.

Η λαγάνα είναι ένα είδος ψωμιού, που δεν έχει μέσα του καθόλου προζύμι, δηλαδή είναι όπως είπαμε άζυμος άρτος, φτιαγμένος μόνο με αλεύρι και νερό.

Για το λόγο αυτό (από την έλλειψη προζυμιού), το ψωμί παραμένει πεπλατυσμένο (δεν φουσκώνει) και σημασιολογικά συμβολίζει τους χριστιανούς, που δεν πρέπει να «φουσκώνουν» από έπαρση και αλαζονεία.

Άλλοι θρησκευτικοί και λαογραφικοί συμβολισμοί που συνδέονται άμεσα με την λαγάνα είναι πως επειδή αποτελεί ένα πρόχειρο ψωμί που δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προετοιμασία, επιτρέπει στους πιστούς να ασχοληθούν με πιο πνευματικές αναζητήσεις, όπως είναι η προσευχή.

Ένας ακόμη συμβολισμός της, έχει να κάνει και με την καθαρότητα της ψυχής, αφού η ζύμωση ως διαδικασία αλλοίωσης της αρχικής κατάστασης των συστατικών του ψωμιού, εθεωρείτο ότι καταστρέφει την καθαρότητα του και για τον λόγο αυτόν δεν επιτρεπόταν κατά τη διάρκεια της νηστείας η χρήση ένζυμου ψωμιού.

Επίσης αυτό το «πρόχειρο» ψωμί, το οποίο δεν απαιτεί ζύμωση, δηλώνει ότι δεν τρώμε για την ευχαρίστηση μας αλλά απλά για να συντηρηθούμε.

Η παραδοσιακή συνταγή προβλέπει μόνο αλεύρι, νερό, αλάτι, κάποια μυρωδικά, όπως γλυκάνισο για άρωμα και φυσικά, άφθονο σουσάμι στην επιφάνειά της.

Η παράδοση θέλει ακόμη να κόβεται η λαγάνα με το χέρι και όχι με το μαχαίρι. Ο λόγος, ότι στη λαϊκή παράδοση το μέταλλο παραπέμπει στις δυνάμεις του κακού.

Όμως τόσο η ιστορία της όσο και η παράδοση που επιβάλει την παρουσία της στο τραπέζι αυτής της μέρας είναι τόσο παλιές που χάνονται στους αιώνες.

Το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό «λάγανον», που ήταν μια πλακωτή ζύμη από αλεύρι και νερό.

Η λαγάνα αναφέρεται ως έδεσμα σε πολλά κείμενα της αρχαιότητας, και η ιστορία της διατρέχει όλη τη διατροφική παράδοση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Ωστόσο η σύνδεσή αυτού του ψωμιού με τη Ορθόδοξη νηστεία έχει να κάνει κατά πάσα πιθανότητα με το γεγονός ότι τέτοιο άζυμο άρτο κατανάλωσαν οι Ισραηλίτες κατά τη «έξοδό» τους από την Αίγυπτο, υπό την αρχηγία του Μωϋσή.

Από τότε και μέχρι τη στιγμή που ο ίδιος ο Χριστός ευλόγησε τον ένζυμο άρτο, επιβαλλόταν η κατανάλωση του άζυμου άρτου καθ’ όλη τη διάρκεια του Εβραϊκού Πάσχα.

Έτσι ο Χριστιανός τη Καθαρά Δευτέρα τρέφεται με λαγάνα για να θυμάται τη βοήθεια που προσέφερε ο Θεός στους Ισραηλίτες με τα «άζυμα» (δηλαδή τα ψωμιά χωρίς προζύμι) και τους οδήγησε στη Έξοδο από την Αίγυπτο.

Ένα ακόμη σύνηθες έδεσμα αυτής της γιορτινής ημέρας είναι ο ταραμάς και η εξ αυτού παραγόμενη ταραμοσαλάτα.
Η λέξη «ταραμάς», θεωρείται πως έχει Τουρκική προέλευση, αποδίδοντας την στα νεοελληνικά ως «αυγοτάραχο».

Στην ουσία πρόκειται για τα αυγά του θηλυκού μπακαλιάρου ή του κέφαλου, όπου αφού περισυλλεγούν, καθαριστούν από τις μεμβράνες και αλατιστούν μπαίνουν σε μεγάλα δοχεία για ωρίμανση.

Τα αλατισμένα εδέσματα είναι πολύ παλιά ιστορία, καθώς το αλάτι ήταν από τους βασικούς τρόπους διατήρησης τροφίμων στην αρχαιότητα.

Το αλάτι αποτελούσε τόπον τινά το «ψυγείο» της αρχαιότητας και τα αλίπαστα (= ταρίχη, στην αρχ. Ελληνική), ήταν πολύ διαδεδομένα. Ο «τάριχος αντακαίος» (= παστός οξύρυγχος), αποτελούσε κάτι αντίστοιχο με το σημερινό χαβιάρι.

Από τη αρχ. λέξη «ταρίχη», προέρχεται και η λέξη «αυγοτάραχο» (= αβγό + τάριχος), δηλαδή τα συντηρημένα σε αλάτι αυγά κέφαλου.

Το αυγοτάραχο αποτελούσε εκλεκτή λιχουδιά από την εποχή των Φαραώ, ενώ αποτελούσε ουσιαστική και σημαντική διατροφή στο διαιτολόγιο των Αρχαίων Ελλήνων.

Η αξία του ήταν επίσης γνωστή στα Βυζαντινά χρόνια, απ’ όπου φαίνεται πως μεταφέρθηκε μέχρι τις ημέρες μας. Το αβγοτάραχο δεν έλειπε από τα τραπέζια των πλουσίων του Βυζαντίου και των μοναστηριών της περιόδου μιας και αποτελούσε εκλεκτό μεζέ. Την συνήθεια αυτή ακολούθησαν μετέπειτα οι Κωνσταντινοπολίτες και απ’ όπου με την γενοκτονία και την βίαια ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923, έφθασε στη χώρα μας και σταδιακά εντάχθηκε στα νηστίσιμα εδέσματα.

Και μια παρατήρηση. Ο αυθεντικός ταραμάς έχει γκριζωπό υπόλευκο χρώμα. Ο κόκκινος ταραμάς που γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί εφεύρημα των εμπόρων της δεκαετίας του ’50, οι οποίοι πίστευαν πως τα τρόφιμα με έντονο χρώμα είναι ελκυστικότερα (…κάτι που πέτυχε) και προσέθεσαν χρωστικές με αποτέλεσμα τον κόκκινο ταραμά.

Προς τιμήν του γευστικότατου ταραμά, υπάρχει ολόκληρο εθιμικό δρώμενο στην Μεσσήνη, όπου πραγματοποιείται τις Απόκριες το έθιμο : «Ο Τυρής και ο Ταραμάς».
Δύο άτομα λοιπόν, ένα που συμβολίζει την αφθονία και την απληστία από τη μία, και το άλλο που συμβολίζει την εγκράτεια, «παλεύουν» εικονικά, ανταλλάσσοντας έντονους διαλόγους. Στο τέλος βέβαια επικρατεί ο «Ταραμάς», δηλαδή η εγκράτεια και η νηστεία, που είναι απαραίτητα για τις θρησκευτικές μέρες που ακολουθούν.

Λόγω ώρας και ....κόπωσης δακτύλων Razz

, θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό, μια σύντομη διακοπή.

Συνεχίζεται αύριο, ….με το τελευταίο μέρος Very Happy

από Aigagros Κυρ 13 Μαρ 2016 - 21:44

Μέχρι τώρα πάντως ήταν ενδιαφέροντα αυτά που παρουσίασες Γιώργο, αναμένουμε τη συνέχεια τρώγοντας φυσικά λαγάνα και ταραμοσαλάτα!

από **Georgedim** Δευ 14 Μαρ 2016 - 1:26

Β’ ΜΕΡΟΣ :

Αν η λαγάνα και ο ταραμάς αποτελούν το σήμα κατατεθέν του τραπεζιού της Καθαράς Δευτέρας, ο χαλβάς αποτελεί τρόπον τινά, τον βασιλιά των σαρακοστιανών εδεσμάτων.

Μιλάμε φυσικά για τον χαλβά από ταχίνι (το προϊόν από καβουρντισμένους & αλεσμένους σπόρους σουσαμιού) ή τον "χαλβά του μπακάλη", όπως αλλιώς είναι γνωστός στους παλαιότερους.

Και κάνουμε αυτό το διαχωρισμό, μιας και στην Ελλάδα υπάρχουν άλλοι δύο τύποι χαλβά, αφ’ ενός ο σιμιγδαλένιος ή σπιτικός και αφ’ ετέρου ο χαλβάς Φαρσάλων ή πανηγυριώτικος.

Αποτελεί ένα πρόχειρο και θρεπτικό γλυκό του σαρακοστιανού Ελληνικού τραπεζιού. Έχει μακρά ιστορία, απαιτεί ιδιαίτερη τέχνη και τον έφεραν και τον καθιέρωσαν κάποιες λίγες οικογένειες Μικρασιατών προσφύγων που ήρθαν το 1924, διωγμένοι από τα παράλια της Μ. Ασίας.

Αυτές εγκαταστάθηκαν στην Θεσσαλονίκη και τον Πειραιά και ξεκίνησαν στην νέα τους πατρίδα, την τέχνη του χαλβατζή που ήδη γνώριζαν, στήνοντας μικρά εργαστήρια ή και παράγκες, που αργότερα έδωσαν τη θέση τους σε βιοτεχνίες και βιομηχανία.

Σήμερα οι ίδιες οικογένειες διατηρούν ακόμη τον παραδοσιακό τρόπο παρασκευής του, συνεχίζοντας την οικογενειακή παράδοση.

Βέβαια σήμερα επικράτησε να λέγεται Μακεδονίτικος ή Μακεδονικός χαλβάς, μιας και η οικογένεια της Θεσσαλονίκης, κατάφερε να επικρατήσει εμπορικά, κάνοντας το όνομα σήμα κατατεθέν του προϊόντος, με εξαγωγές σε όλη σχεδόν την υφήλιο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο χαλβάς της οικογένειας της Δραπετσώνας υστερεί σε ποιότητα ή γεύση.

Απλώς οι δεύτεροι επέλεξαν συνειδητά να παραμείνουν αμιγώς οικογενειακή επιχείρηση, χωρίς περιττές διαφημίσεις που θα αύξαναν δυσανάλογα την κατανάλωση ως προς τη δυνατότητα τους, για παραγωγή προϊόντος.

Μια αναδρομή στην ιστορία του χαλβά μας δείχνει πως είναι ένα γλύκισμα πολλών αιώνων. Η ετυμολογία του ονόματος του, ανάγεται στην αραβική ρίζα «Hulw» (Χαλ), που σημαίνει γλυκό.

Συναντάται σε πολλά μέρη από τα Βαλκάνια μέχρι την Ινδία και την Αφρική, με διάφορες όμως παραλλαγές.

Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι έγινε γνωστός στην Ινδία από τους Μογγόλους, τον 10ο αιώνα. Άλλοι ιστορικοί μελετητές θεωρούν ότι το γλυκό έγινε γνωστό στις Αραβικές χώρες από τους Τούρκους, μιας και φαίνεται να είναι το αρχαιότερο γλυκό της τουρκικής κουζίνας.

Στην Οθωμανική αυτοκρατορία του 13ου αιώνα, λέγεται πως ο χαλβάς ήταν μέρος του τελετουργικού του τάγματος των Δερβίσηδων. Ήταν γνωστές οι συναντήσεις τους, ως «συναντήσεις του χαλβά».

Ο λόγος που θεωρείται πως επικράτησε στη Σαρακοστιανή νηστεία, έναντι άλλων γλυκισμάτων, πιστεύεται πως έχει να κάνει με την υψηλή περιεκτικότητα του σε καθαρή πρωτεϊνη και την υψηλή διατροφική του αξία, που υποκαθιστά επαρκώς την έλλειψη κρέατος, αυτών που νηστεύουν.

Όμως η Καθαρά Δευτέρα είναι συνδεδεμένη και με το πέταγμα του χαρταετού και την οικογενειακή έξοδο στη φύση.

Αυτό όμως που ίσως δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό σε πολλούς, είναι ότι ανήμερα της Καθαράς Δευτέρας, η εκκλησία μας μνημονεύει την έξοδο των προπατόρων μας, Αδάμ και Εύας από τον παράδεισο, λόγω του γνωστού αμαρτήματος.

Ερμηνεύεται λοιπόν θρησκευτικά & λαογραφικά αυτή η έξοδος στην φύση, ως η έμφυτη λαχτάρα του ανθρώπου να επιστρέψει στον παράδεισο, πηγαίνοντας στην εξοχή και ερχόμενοι πιο κοντά στην φύση, απ’ όπου και προήλθαμε.

Για το έθιμο του χαρταετού υπάρχει μια ωραία αναφορά από τη φίλη μας Σίσσυ (Cissy 242) στο : [Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.] .

Παρότι λοιπόν το πέταγμα του χαρταετού αποτελεί μεταγενέστερο και ξενόφερτο έθιμο στην χώρα μας, δανεισμένο από την Άπω Ανατολή, λαογραφικά συμβολίζει το πέταγμα της ψυχής μας στους ουρανούς, με σκοπό να φθάσουμε το Θεό.

Το σώμα του χαρταετού και η ουρά, συμβολίζουν αντίστοιχα το σώμα και την ψυχή του ανθρώπου και για να πετάξει ψηλά, πρέπει να υπάρχει ισορροπία και αρμονία μεταξύ τους.

Κάποιες άλλες αναφορές, ερμηνεύουν το πέταγμα του χαρταετού, σαν την επιθυμία του ανθρώπου να διώξει μακριά το κακό.

Ανατρέχοντας στις αντιλήψεις και δοξασίες που συνοδεύουν το πέταγμα του χαρταετού στις άλλες χώρες, διαπιστώνουμε πως παντού υπάρχει μια κοινή βάση αναφοράς, που έχει να κάνει με την ανάγκη του ανθρώπου για εξύψωση πνευματική, ψυχική και τελικά για καλοτυχία.

Όποιος όμως κι αν είναι ο συμβολισμός του χαρταετού, το βέβαιο είναι ότι προσφέρει μεγάλη χαρά και πολύ διασκέδαση, τόσο σε μικρούς, όσο και σε μεγάλους.

Τα «Κούλουμα», όπως συνηθίζεται να ονομάζεται η ομαδική Καθαροδευτεριάτικη έξοδος στη φύση και το πέταγμα του χαρταετού, …σε αντίθεση με τα σαρακοστιανά εδέσματα που έχουν Μακεδονική ή Πολίτικη προέλευση, …φαίνεται πως έχει καθαρά Αθηναϊκή καταγωγή, και μάλιστα τους γνωστούς μας Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Διαβάζουμε στο βιβλίο του λαογράφου Δ. Καμπούρογλου «Ιστορία των Αθηναίων» : « ….ντελάληδες, σκαρώνοντας ομοιοκαταληξίες με τη βοήθεια της καθαρεύουσας, καλούσαν τους Αθηναίους σε ξεφάντωμα, λέγοντας : “Μασκαράδες και πολίται, στις κολώνες να βρεθείτε” ….».

Στο ίδιο βιβλίο αναφέρεται πως οι Αθηναίοι αποκαλούσαν τους στύλους του Ολυμπίου Διός «Κόλουμνα», από το λατινικό columnae (= οι στήλες), όπου με παραφθορά κατέληξε «κούλουμα».

Ο ίδιος όμως πάλι αναφέρει, ότι ο λόφος επί του οποίου βρίσκονταν το Θησείο ονομάζονταν στην αρχή της εποχής του Όθωνα, «Τριανταδυό κολώνες».

Άλλοι πάλι λαογράφοι, όπως ο Ν. Ανδριώτης, ο Ν. Πολίτης και άλλοι, αμφισβητούν αυτή την ερμηνεία, δίνοντας βέβαια ο καθένας τη δική του, υποστηρίζοντας πως στην Αθήνα πολλές δεκαετίες προ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τα κούλουμα γιορταζόταν παραδοσιακά στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου, όπου οι Αθηναίοι συγκεντρώνοντας τρώγοντας και πίνοντας, καθισμένοι στους βράχους από το πρωϊ μέχρι και τη δύση του Ήλιου, χορεύοντας υπό τους ήχους πλανοδίων μουσικών και της λατέρνας.

Το σούρουπο όμως της Καθαράς Δευτέρας συνέβαινε ένα ακόμη δρώμενο στην Αθήνα εκείνης της εποχής, με τους Ρουμελιώτες γαλατάδες της περιοχής να στήνουν λαμπρό χορό, κυρίως τσάμικο, γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός, παρουσία μάλιστα των Βασιλέων και πλήθους κόσμου, κάτι που ίσως συνηγορεί υπέρ της άποψης του Δ. Καμπούρογλου.

Όπως και να έχει όμως, παρά τις όποιες δυσκολίες παρουσιάζονται στην ακριβή ετυμολογία της λέξης «Κούλουμα», αυτές δεν εμποδίζουν τους κατοίκους να ξεχύνονται στην ύπαιθρο για τον εορτασμό τους.

Αναντίρρητο γεγονός παραμένει πως κάθε τόπος στην Ελλάδα έχει τις δικά του, ιδιαίτερα έθιμα σχετικά με την Καθαρά Δευτέρα, που προσωπικά πιστεύω πως αξίζει και πρέπει να διατηρηθούν και κάποια να τύχουν ευρύτερης γνωστοποίησης και αποδοχής.

Σε ορισμένες περιοχές οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και τα χάλκινα σκεύη με σταχτόνερο για να αστράψουν και βάφουν λευκά τα πεζοδρόμια και τις ταράτσες, ως ένδειξη κάθαρσης.

Στη Βόνιτσα υπάρχει το έθιμο του «αχυρένιου Γληγοράκη», του ψαρά που απαρνήθηκε την θάλασσα, στη Βιστωνίδα το έθιμο των «Μουτζούρηδων», όπου μουντζουρώνουν τους επισκέπτες με την καπνιά από το καζάνι που έβραζε η σαρακοστιανή φασολάδα, στη Θήβα πάλι ο πασίγνωστος «Βλάχικος γάμος», σατιρίζοντας με σκωπτική διάθεση τα προξενιά, στα Μεστά της Χίου «το έθιμο του Αγά», του Τούρκου δικαστή της περιοχής, στο Αγναντερό Καρδίτσας ο «Καραγκούνικος γάμος» με γνήσιες αναφορές σε παλιά ήθη και έθιμα των Βλάχων, στην Ελασσόνα το «Μπουρανί», ενός διονυσιακού τελετουργικού για την ευγονία και την αναπαραγωγή, καθώς και πολλά άλλα ανά την Ελλάδα.

Στο σημείο αυτό, θα αναφερθώ σε δύο ξεχασμένα πια έθιμα, της αγαπημένης μου Μακεδονίας.

Το πρώτο είναι το «έθιμο της χάσκας» ή ο «χάσκας», ή αλλιώς «χάσκαρη».
Πρόκειται για αποκριάτικο έθιμο που γίνονταν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.

Σε ένα πλάστη (λεπτό μακρύ κυλινδρικό ξύλο, με το οποίο οι νοικοκυρές άνοιγαν φύλλο για πίτες) δένονταν μια κλωστή που στην άλλη της άκρη κρέμονταν ένα ξεφλουδισμένο αυγό.

Ο επικεφαλής της οικογένειας κάθονταν στο κέντρο ή στην περιφέρεια κύκλου, που την αποτελούσαν τα νεότερα μέλη της οικογένειας και με παιγνιώδη τρόπο χειρίζονταν την «χάσκα», ενώ τα παιδιά της οικογένειας προσπαθούσαν μόνο με το στόμα και χωρίς τη βοήθεια των χεριών, που ήταν σταυρωμένα στην πλάτη, να πιάσουν το αυγό.
Όποιος τα κατάφερνε ήταν ο τυχερός.

Ήταν ένα έθιμο που σηματοδοτούσε την έναρξη της Σαρακοστής καθώς λέγονταν πώς «...με αυγό κλείνει το στόμα το βράδυ της Αποκριάς, αλλά και με αυγό ανοίγει το βράδυ της Ανάστασης...».

Επίσης από τη Μακεδονία και το επόμενο έθιμο, αλλά με ρίζες Ποντιακές αυτή τη φορά. Πρόκειται για την «Εμπονέστια».

Το βράδυ της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς λοιπόν, μαζεύονταν οι οικογένειες σε παρέες γύρω από το τραπέζι και έτρωγαν όλα τα κρεατικά και γαλακτοκομικά που υπήρχαν στο σπίτι, γιατί την επόμενη μέρα «έμπαινε η νηστεία».

Κατά τον λαογράφο Ισαάκ Λαυρεντίδη, ετυμολογικά το «εμβαίνω εις νηστείαν», έγινε «εμπονέστια».

Το φαγοπότι μέχρι σκασμού, συνοδευόταν κι από γλέντι, το οποίο κρατούσε μέχρι τα μεσάνυχτα.

Ξημερώματα της Καθαρής Δευτέρας σφράγιζαν το στόμα τους για την περίοδο της νηστείας, τρώγοντας ένα αυγό και λέγοντας : «Με τ’ ωβόν εβούλωσά το, με τ’ ωβόν θ’ ανοίγ’ ατο», δηλαδή με το αυγό το βούλωσα με το αυγό θα το ανοίξω, εννοώντας το κόκκινο πασχαλινό αυγό.

Η σαρακοστιανή νηστεία είχε ιδιαίτερη βαρύτητα για τους Πόντιους. Όποιος δεν νήστευε χαρακτηριζόταν ως ασεβής. Έτσι ακόμη κι αυτοί που δεν ήθελαν να νηστέψουν αναγκάζονταν να το κάνουν από ντροπή προς τους υπολοίπους.

Μάλιστα λέγεται πως ότι περίσσευε από τα φαγητά αυτά, δεν τα πετούσαν, αλλά τα έδιναν σε φτωχές Τουρκάλες, οι οποίες γύριζαν από το πρωί στις Ελληνικές συνοικίες, με σκοπό την συλλογή των υπολειμμάτων των τροφών.

Κλείνοντας θα κάνουμε μια αναφορά σε ένα πολύ παλιό Ελληνικό έθιμο, που έπαψε πια να τηρείται στις μέρες μας και ίσως να είναι άγνωστο σε πολλούς, την «κυρά-Σαρακοστή».

Η κυρά Σαρακοστή αποτελούσε έναν ιδιαίτερο τύπο αυτοσχέδιου ημερολογίου, που είχαν οι παλιοί για να μετρούν τις εβδομάδες από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Κυριακή του Πάσχα.

Συνήθιζαν λοιπόν παλιά, να ζυμώνουν μια ξεχωριστή λαγάνα που της έδιναν με το πλάσιμο, τη μορφή μιας ψηλής γυναίκας και την λαγάνα αυτή ονόμαζαν «κυρά Σαρακοστή».

Η λαγάνα αυτή ήταν στενόμακρη (σαν την ψηλή γυναίκα), και στην περιοχή που ήταν υποτίθεται το κεφάλι της, υπήρχε μόνο ένας σταυρός.

Δεν υπήρχαν σχηματισμένα μάτια, ούτε στόμα γιατί δεν μιλούσε και νήστευε. Επίσης δεν είχε ούτε αυτιά, για να μην ακούει κουτσομπολιά και άσχημα λόγια.

Όλα αυτά βέβαια είχαν καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, ώστε να θυμίζουν στους πιστούς ότι η περίοδος μέχρι το Πάσχα στην ουσία σημαίνει στροφή στον εσωτερικό μας κόσμο, με σκοπό την κάθαρση μέσω της νηστείας, όχι μόνο των τροφών αλλά και των κακών μας συνηθειών.

Δηλαδή δεν βλέπουμε, δεν ακούμε και δεν σχολιάζουμε τι κάνουν οι άλλοι, αλλά στρέφουμε την προσοχή μας στην δική μας βελτίωση.

Επίσης τα χέρια της ήταν σταυρωμένα, για να φαίνεται ότι προσεύχεται, και το αξιοσημείωτο ήταν ότι είχε επτά πόδια, που συμβόλιζαν τα Σάββατα της Σαρακοστής, μέχρι την Ανάσταση.

Σύμφωνα λοιπόν με αυτό το έθιμο, συνήθιζαν για να μετρούν το χρόνο την περίοδο της Σαρακοστής, να κόβουν από ένα πόδι κάθε Σάββατο και το τελευταίο το έκοβαν το Μ. Σάββατο.

Αυτό το τελευταίο πόδι δεν το έτρωγαν, αλλά το έβαζαν μέσα σε ένα ξερό σύκο ή σε ένα καρύδι και το έκρυβαν οι νοικοκυρές μέσα στο ψωμί του Πάσχα.
Όποιος το έβρισκε ανήμερα της Λαμπρής, ήταν ο τυχερός της επόμενης χρονιάς, θυμίζοντας λίγο το φλουρί που βάζουμε στην βασιλόπιτα την Πρωτοχρονιά.

Ανάλογο έθιμο υπήρχε και στον Πόντο, αλλά αντί για λαγάνα έπαιρναν μια πατάτα ψημένη ή ένα κρεμμύδι, και έμπηγαν επάνω του ακτινοειδώς επτά φτερά κότας.
Το ονόμαζαν «Κούκουρα» και το έδεναν, ώστε να κρέμεται από το ταβάνι, όλη τη Σαρακοστή. Κάθε εβδομάδα που περνούσε, έβγαζαν και από ένα φτερό.

Συμπαθάτε με αν σας κουράζω με αυτές τις παλιές ιστορίες και τα ξεχασμένα έθιμα, ….όμως πιστεύω πως είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία στη μάζωξη της κάθε παρέας ή της οικογένειας ή των αγαπημένων μας ανθρώπων, γύρω από το γιορτινό σαρακοστιανό τραπέζι, ….πέρα από το να απολαύσουμε τα γευστικά εδέσματα αυτής της μέρας, να ευφρανθούμε με το κρασί ή τη μπύρα που τα συνοδεύουν και ….να διασκεδάσουμε, ....να μεταφέρουμε στους νεώτερους συνδαιτυμόνες μας (και όχι μόνον), ….όσοι βεβαίως γνωρίζουμε και θέλουμε, αυτές τις ωραίες ιστορίες, ….σαν ένα είδος παραμυθιού, …τους θρύλους, …τα έθιμα, …τους συμβολισμούς που όλα αυτά κρύβουν, …και όσα άλλα αποτελούν μέρος της ζωής του τόπου μας, ….κρατώντας περήφανα στις καρδιές & τη ψυχή μας αυτόν τον ανεκτίμητο θησαυρό και παραδίδοντας τον αλώβητο στις επόμενες γενιές.

Έτσι θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ακούμε ολοζώντανους τους παλμούς του τόπου μας και δεν θα επιτρέψουμε να σβήσουν στην χοάνη της παγκοσμιοποίησης. Θεωρώ πως θα είναι μεγάλη απώλεια για τις επερχόμενες γενεές να ξεχάσουν τις παραδόσεις μας.

Καλή σαρακοστή σε όλες και όλους !!!

από gsalonica Δευ 14 Μαρ 2016 - 11:50

Για άλλη μια φορά μας ... ταξίδεψες !!!! bravo

από ladakias Δευ 14 Μαρ 2016 - 12:22

γιωργο πολυ καλο.για να μην ξεχναμε τα εθιμα μας

yes

από Γιωργάκος Δευ 14 Μαρ 2016 - 17:48

Γιώργο "georgedim" δεν μας κουράζεις καθόλου μου αρέσει που φρεσκάρεις μνήμες αλλά και μαθαίνουμε ότι μας είχε ξεφύγει .

Να είσαι καλά σε ευχαριστούμε !

από caminador Δευ 14 Μαρ 2016 - 20:35

Ταξίδι στη παράδοση, μεγαλώνω μαθαίνοντας... per1

από **Maximos** Τρι 15 Μαρ 2016 - 14:11

Γιώργο, σ' ευχαριστούμε για άλλη μια φορά.
Τώρα αξιώθηκα να το διαβάσω πλήρως, το πολύ καλό κείμενό σου.
Τουλάχιστον μαθαίνουμε και ότι μαθαίνουμε, είναι καλό.

Τώρα, όσον αφορά στην κούρασή μας ...
... θα πώ το ότι προσωπικά, δεν κουράζομαι καθόλου όταν μαθαίνω ...
Αυτού του είδους τα κείμενά σου, μας μαθαίνουν.
Επίσης, δεν αναφέρομαι μόνον σ' αυτού του είδους τα κείμενα ... !
Να 'σαι καλά λοιπόν ... να μας "κουράζεις" ...

Welcome to the forum www.taxidiarides.gr

Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

Απ: Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

Απ: Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

Απ: Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

Απ: Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

Απ: Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

Απ: Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!

Απ: Καθαρά Δευτέρα, ....έθιμα, συμβολισμοί και σημασία τους !!!